صنایع دستی مازندران غریب و مهجور

به گزارش بلاغ، 
مازندران از استان‌های مقصد گردشگری و طبیعت‌گردی کشور است که با توجه به وجود صنایع دستی دست نخورده در این استان، توجه ویژه‌ای به این هنر ماندگار کشور صورت نگرفته و صنایع دستی مازندران به ورطه فراموشی رفته است.

صنایع دستی در توسعه اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی از اهمیت و جایگاه خاص و ویژه‌ای برخوردار است و صد البته در شرایط اقتصادی حاکم امروز که بر کشور حاکم شده می‌تواند راهکاری بسیار مهم و کمک کننده برای بهبود اوضاع اقتصادی استان و کشور باشد.

در استان مازندران ظرفیت‌های حوزه گردشگری بسیار زیاد است و جاذبه‌های صنایع دستی علاوه بر تنوع، دارای قدمتی چندین ساله است که باید از آن به نحو مطلوبی استفاده شود و از این قابلیت‌ها برای جذب گردشگران بهره گرفت.

از این ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری و صنایع دستی در کشور و استان مازندران باید برای توسعه حوزه صادرات استفاده شود چرا که بها دادن به حوزه توسعه صادرات در این بخش می‌تواند منجر به ارزآوری برای کشور شود.

متأسفانه در کشور و استان مازندران با توجه به شرایط و سبک زندگی و نگاه مدرنیته‌ای که وجود دارد؛ صنایع دستی رو به فراموشی و نابودی است و این مهم مایه نگرانی دوستداران هنر و صنعت توریسم خواهد بود. بنابراین لازم است دولت برای احیا و توسعه تولیدات محصولات صنایع دستی همت مضاعف از خود نشان دهد و وارد میدان عمل شود.

نبود بازارچه دائمی فروش محصولات صنایع دستی در حالی است که مازندران در حوزه صنایع دستی از جمله استان‌های پیشرو در کشور است و قدمتی شش هزار ساله دارد و درصد بالایی از رشته های صنایع دستی کشور در آن فعال است.

سفال؛ خراطی، میناکاری، منبت، حصیربافی، گلیم، لاکتراشی، نمدمالی و غیره از جمله رشته‌های صنایع دستی مازندران است و پای صحبت هنرمندانشان می‌نشیند، همه یک دغدغه را دارند. نداشتن بازارچه‌های فروش، بیمه نبود، تسهیلات و سرمایه درگردش در صدر لیست درخواست‌های فعالان صنایع دستی مازندران قرار دارد و سال‌ها است با انبوه مشکلات اما با عشق در این رشته فعالیت می‌کنند.

بانوی بابلسری که چندسالی است در رشته پارچه بافی فعالیت می‌کند، با اطهار اینکه برای تهیه لوازم و مواد اولیه دارای مشکل هستیم، افزود: پارچه‌های خوب و مورد نیاز را به آسانی نمی‌توان تهیه کرد.

تهمینه جعفری نداشتن بازارچه فروش را از جمله مشکلات بیان و اضافه کرد: این مسئله سبب شده تا محصولات را در نمایشگاه‌ها و غرفه‌هایی که برپا می‌شود، به فروش برسانیم.

صنایع دستی مازندران روایتگر صنعت و هنر نیاکان میراث به جامانده شش هزارساله تاریخ و تمدن است و سنگ‌های تراشیده مسی، سفالی، از جمله مصنوعات دست ساخت بشری است. حصیربافی از رشته‌های صنایع دستی پرپیشینه و پرطرفدار مازندران است که زنان و مردان زیادی در آن مشغول کار هستند و کلاه، سبد، زنبیل، زیرانداز و دیگر وسایلی که با حصیر بافته شده‌اند، اولین چیزهایی هستند که در بدو ورود به استان مازندران توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند و معمولاً به‌عنوان سوغات شمال خریداری می‌شوند.

هنرمندان مازندرانی مواد اولیه مورد نیاز با نام گاله را از باتلاق‌ها و آب بندان ها تهیه می‌کنند و آن را با ذوق و هنر به کالای دستی تبدیل می‌کنند.ام کلثوم احمدی زاده بانویی که بیش از ۴۰ سال در رشته حصیرباقی فعالیت دارد، اظهار داشت: کلاه، زنبیل، سبد، انواع محصولات دارای کاربرد در آشپزخانه با حصیر تولید می‌شود.

وی با بیان اینکه مواد اولیه و گاله مورد نیاز را از افرادی که آن را از آب بندان تهیه می‌کنند، خریداری می‌کنیم، اظهار داشت: به رغم آن که سال‌های سال فعالیت می‌کنم هنوز بیمه نیستم درحالی از طریق این رشته به امرار معاش می‌پردازم.

وی نداشتن بازارچه فروش را از دیگر مشکلات هنرمندان صنایع دستی ذکر کرد و گفت: فاقد مغازه و یا غرفه برای فروش کارها ئ تولید هستیم و آن را با سفارش مشتریان تولید و در نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های موقتی عرضه می‌کنم.

این بانوی حصیرباف یادآور شد: هر اندازه از تولیدات که به فروش نرود آن را خانه می برم تا در نمایشگاه‌های آینده عرضه کنیم. به فروش رسانیم.

احمدی زاده که بیش از ۴۰ سال در رشته حصیربافی اشتغال دارد، گفت: به دلیل نبود جایگاه فروش و غرفه، آموزش شاگردان را در خانه انجام می‌دهم.

شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل‌های انبوه در استان مازندران سبب شده است تا از گذشته تا به امروز، اشیای بسیاری از جنس چوب توسط مردم این منطقه ساخته شوند. جعبه جواهرات، صفحه و مهره‌های بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت‌خوری، قندان، مجسمه‌های حیوانات و صندوقچه چوبی تنها گوشه‌ای از صنایع چوبی استان مازندران هستند که سوغاتی‌های مناسبی نیز به شمار می‌آیند.

فرشبافی نیز از دیگر رشته‌های صنایع دستی مازندران است و شهره آن تا عرش رسیده است، فاطمه کاووسی که به نوعی از وی به عنوان مادر فرش کلاردشت یاد می‌شود، گفت: این صنعت دستی با آن که در راه ثبت جهانی است اما هنرمندانش از نبود بازارچه فروش در رنج هستند.

وی که فرشبافی را از کودکی و از مادربزرگش فراگرفته و تاکنون طرح و نقش مختلفی از فرش کلاردشت را احیا و ثبت کرده است، افزود: فرش کلاردشت اولین فرش تولیدی استان مازندران به شمار می‌رود و در هر خانه زنان روستایی کلاردشت، دارهای قالی برپا است و زنان و دختران به این حرفه مشغول هستند.

وی که نیم قرن در این حرفه فعالیت می‌کند و به آموزش دختران و بانوان زیادی پرداخته است، ادامه داد: بیشتر طرح‌های فرش کلاردشت، برگرفته از طبیعت است و مشتریان زیادی را جذب کرده است.

کاووسی، نداشتن بازارچه دائمی فروش را از مهمترین مشکلات فراروی هنرمندان فرشباف منطقه بیان کرد و خواستار توجه ویژه مسئولان برای حفظ و احیای این صنعت قدیمی شد.

کمبود نقدینگی و تأمین تسهیلات از دیگر دغدغه‌هایی است که فعالان صنایع دستی مازندران به آن اشاره کرده و خواستار حمایت مسئولان امر شدند.

سهیلا ذاکری پاشاکلایی هنرمند صنایع دستی مازندران نیز با اشاره به اینکه روی آوردن به صنایع دستی و هنر دست در زندگی اجتماعی تاثیرگذار است و انسان‌ها را به زندگی گذشتگان و سنتی برمی‌گرداند، خاطرنشان کرد: کارهایی مانند گلیم بافی، جاجیم بافی، سفال و یا معرق و مشبک چوب که در گذشته وجود داشت، زمانی که در فضای خانه استفاده شود حس دلپذیر و نشاط آوری را ایجاد می کند و در میان روابط اعضای خانواده و فرزندان تاثیر می گذارد.

وی افزود: زمانی که بخشی از خانه به بافت سنتی بدل می‌شود گرمای خاصی را به فضای خانه می‌آوریم.

ذاکری با بیان اینکه صنایع دستی می تواند در محیط زیست نیز کارآیی داشته باشد، گفت: صنایع دستی در مازندران از طبیعت الهام گرفته شده و با محیط زیست سازگار است، به عنوان مثال بر خلاف مواد پلاستیکی کارخانه ای، کارهایی که با چوب، چرم و حصیر انجام می شود از مواد اولیه ای است که با محیط زیست سازگاری دارد.

وی ادامه داد: استفاده از صنایع دستی موجب می‌شود بهره بردن از وسایل پلاستیکی کاهش یابد و از آنجایی که عمر این محصولات نیز بالا است، پراکنش محصولات پلاستیکی و موادی که به محیط آسیب می زند کمتر می شود.

این هنرمند مازندرانی در ادامه به این نکته اشاره کرد که، وقتی از صنایع دستی در محیط اجتماعی مثلا در دکور یک فروشگاه و یا در نمای یک خانه استفاده شود، بافت سنتی‌ای که در دید مردم قرار می گیرد جذابیت خاصی ایجاد می کند، این جذابیت به دلیل تفاوت آن با نمای مدرن زندگی این روزهای ما است و این خاص بودن جذابیت ایجاد می کند.

ذاکری با بیان اینکه این روزها می‌بینیم شهرداری ها در مازندران برای جذب توریست از صنایع دستی و سنتی استفاده کرده اند، خاطرنشان کرد: با این عمل، زمانی که مسافری از شهر دیگری می آید با بافت سنتی و قدیمی مازندران آشنا می شود.
وی ادامه داد: قطعا برای یک مسافر، دسترسی به یک منطقه بومگردی که بافت آنها از صنایع دستی و سنتی مانند مس، سفال، جاجیم و غیره استفاده می کنند سخت است و شهرداری ها از این حربه برای جذب گردشگر استفاده می کنند که قابل تقدیر است.

این هنرمند مازندرانی با اشاره به اینکه یکی از مشکلات و موانع اصلی که صنایع دستی را تحت تاثیر قرار داده، بخش تامین منابع و چگونگی ارائه این هنر است، گفت: در زمینه تامین منابع، مواد اولیه برای برخی از صنعتگران به راحتی در دسترس نیست و باید از استانی دیگر تامین شود، به عنوان مثال، دباغی چرم به صورت کاملا سنتی در هیچ شهری از ایران به جز کارگاهی در اصفهان وجود ندارد و اگر هنرمندی بخواهد از چرم دباغی شده کاملا طبیعی استفاده کند، باید هزینه زیادی انجام دهد که با برآیند درآمد هنرمند سازگار نیست.

وی ادامه داد: همچنین ارائه محصولات سخت شده، چرا که آنقدر محصولات وارداتی مشابه کارهای هنرمندان وجود دارد و با توجه به هزینه و زحمت زیاد صنایع دستی، مشتری به کار مشابه وارداتی به دلیل هزینه کمتر، دسترسی راحت تری دارد
ذاکری افزود: برخی محصولات صنایع دستی که از کشورهایی مانند چین وارد می‌شود، در مغازه‌هایی که به صورت تخصصی محصولات صنایع دستی را به عرضه می‌کنند، فروخته می شود و این امر موجب نابودی محصولات اصیل مازندران می‌شود این در حالی است که با توجه به گردشگرپذیر بودن مازندران، با یک برنامه ریزی درست، می توان برای هنرمندان این بخش، درآمدزایی بالایی را متصور بود و حتی به کارآفرینی فکر کنند.
این هنرمند مازندرانی خاطرنشان کرد: راه اصلی رفع مشکل ارائه صنایع دستی که بخواهیم محصولات اصیل خود را در این استان ارائه دهیم، این است که محصولات مشابهی که به آسانی در مازندران تولید می‌شود را از کشورهایی مانند چین و هند وارد نکنند، در واقع اگر بخواهیم صنایع دستی مازندران رشد کند، راه ورود و توزیع چنین محصولاتی باید بسته شود.

مهدی ایزدی سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به جایگاه صنایع دستی استان در داخلی و خارج اظهار داشت: سال قبل هنرمندان و صنعتگران مازندرانی بیش از یک میلیون دلار در بازارهای خارجی برای کشور ارزآوری داشتند.

وی میزان درآمد صنایع دستی در بازارهای داخلی را بیش از ۱۵ میلیارد تومان ذکر کرد و گفت: ۴۰ بازارچه موقت عرضه و فروش صنایع دستی در استان برپا شد.

این مسئول کسب ۲۸ نشان ملی مرغوبیت کالا را از دیگر توفیق‌ها بیان کرد و گفت: ایجاد بازارچه‌های فروش صنایع دستی در استان جزو برنامه‌ها است و با شهرداری‌های استان در این زمینه رایزنی شده است.

ایزدی با اشاره به نقش صنایع دستی در استان خانوار، حمایت از آن را جزو رویکردها و اولویت‌ها بیان کرد.

طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی، عروسک سازی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی، فرآورده‌های پوست و چرم و هنرهای مرتبط با فلز از دیگر صنایع دستی استان مازندران هستند که تولید و عرضه آن‌ها محدود شده است.

اگر چه دولت گام‌هایی را در این راستا برداشته است اما انبوه مشکلات فعالان هنرمند در زمینه صنایع دستی می‌طلبد تا توجه و نگاه بیشتری به این مهم شود.

ایران کشوری با ظرفیت‌های بی‌شمار در حوزه فرهنگی، هنری، گردشکری، صنایع دستی و میراث فرهنگی است که نیاز است متولیان این حوزه آستین همت را بالا زده و بر غنای آن افزوده و از این ظرفیت برای بهبود اوضاع اقتصادی و معیشتی کشور استفاده کنند.